W mediach pojawiła się krzykliwa informacja dotycząca milionowych kar dla przedsiębiorców i kwestii ustanowienia zarządcy przymusowego. Sprawa dotyczy odgrzanego projektu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Widać, że niektóre dyskusyjne zapisy, które miałyby się pojawić w nowej ustawowej odsłonie, można było znaleźć już w zeszłorocznym projekcie.
Trudno oceniać i odnosić się do projektu, którego treści nie znamy, a z którego wynikają komunikaty o 50-milionowych karach dla przedsiębiorców. To, co wiemy, to że resort sprawiedliwości wraca z propozycją, aby odpowiedzialność zbiorowa była stosowana jedynie wobec dużych firm, czyli tych zatrudniających od 250 pracowników, zakładając, że podmioty te w ramach struktur posiadają działy compliance i mają wdrożone skuteczne narzędzia i procedury kontroli pracowników.
Projekt ustawy nie jest nowy
Głównym powodem, dla którego miano procedować poprzedni projekt w roku 2019, był kompletny brak skuteczności wcześniejszych regulacji, przejawiający się przede wszystkim w znikomej liczbie spraw prowadzonych w tym zakresie oraz nieznacznej wysokości kar nałożonych na podmioty zbiorowe.
W świetle ostatnich publikacji prasowych, kluczowy ma być art. 5 ust. 1 ustawy, który stanowi, że podmiot zbiorowy (odnosząc się do tego, że podmiotem zbiorowym może być każda spółka, a także podmiot prowadzony w ramach indywidualnej działalności gospodarczej na dużą skalę) odpowiada za czyn zabroniony, którego znamiona zostały wyczerpane przez działanie lub zaniechanie pozostające bezpośrednio w związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością. Warunkiem przypisania odpowiedzialności będzie wyczerpanie znamion czynu zabronionego wskutek działania lub zaniechania organu albo umyślnego działania lub zaniechania członka organu.
Podmiot będzie odpowiadał również za czyn zabroniony pozostający w związku z prowadzoną działalnością, jeśli zostanie popełniony przez:
„1) osobę fizyczną uprawnioną do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru, w związku z jej działaniem w interesie lub na rzecz tego podmiotu;
2) osobę fizyczną dopuszczoną do działania przez jego organ, członka jego organu lub osobę, o której mowa w pkt 1, wskutek nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków;
3) osobę przez niego zatrudnioną, w związku ze świadczeniem pracy na jego rzecz” [cytat za P. Słowik, „Duże firmy na celowniku. Za przestępstwa pracowników zapłacą nawet 50 mln”, biznes.gazetaprawna.pl, 24.08.2020 – red.]
Jednak odnosząc się do projektu ustawy, który jest dostępny na stronie Sejmu, analogiczne zapisy znajdowały się w nim rok temu w rozdziale 2 art 5.1 i 6.1. Przepisy te stanowią o tym, że to przedsiębiorca będzie ponosił odpowiedzialność za niezgodne z prawem działania swoich pracowników, o ile będą one związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Z kolei kwestie związane z zarządem przymusowym zawarte były w treści projektu ustawy w art. 56, który w szczególności stanowił: „W celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, zapobiegnięcia popełnieniu nowego przestępstwa lub przestępstwa skarbowego lub w celu zabezpieczenia wykonania kar, o których mowa w art. 15, lub środków, o których mowa w art. 16, obowiązku zwrotu korzyści lub równowartości korzyści oraz kosztów sądowych, które mogą być orzeczone, można wobec tego podmiotu zastosować zarząd przymusowy oraz, że zarząd przymusowy stosuje się na zasadach określonych w art. 292a Kodeksu postępowania karnego”.
Polska nie jest wyjątkiem
Uregulowania dotyczące odpowiedzialności (karnej) podmiotów zbiorowych funkcjonują w większości państw UE i OECD. Odpowiedzialność karną podmiotów zbiorowych przewidziano w USA, Francji, Wielkiej Brytanii, Belgii, Niemczech czy Holandii.
Przykładowo, regulacje niemieckie przewidują możliwość wymierzenia podmiotowi zbiorowemu grzywny w razie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, poprzez które naruszone zostały obowiązki podmiotu zbiorowego bądź wskutek którego podmiot zbiorowy uzyskał lub miał uzyskać korzyść majątkową.
Warunkiem przypisania odpowiedzialności podmiotowi zbiorowemu jest popełnienie czynu zabronionego przez osobę formalnie uprawnioną do działania w imieniu tego podmiotu. Grzywna w przypadku popełnienia przestępstwa umyślnego może zostać wymierzona w granicach do 10 milionów euro, a w przypadku przestępstwa nieumyślnego – do 5 milionów euro.
Sens projektu o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych
Projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, który był procedowany, miał na celu zwiększenie odpowiedzialności i określenie ewentualnych konsekwencji dla podmiotów zbiorowych w przypadku niezachowania przez nie należytej staranności, zaniechania lub niezareagowania w sytuacji nieuczciwych praktyk.
Wyobraźmy sobie firmę transportową zajmującą się przewozem osób, której tabor jest niesprawny, w wyniku czego ucierpią pasażerowie albo przedsiębiorstwo zajmujące się wywozem śmieci, które wywiezie je na nielegalne wysypisko. Na tych dwóch przykładach widać, że niezbędne jest podejmowanie działań na rzecz rozwoju narzędzi zgodności i nadzoru wewnątrz podmiotów zbiorowych. Statystyki pokazują, że liczba spraw prowadzonych wobec podmiotów zbiorowych na gruncie obowiązującej ustawy jest niewielka, a nakładane kary właściwie iluzoryczne.
Grzegorz Szajerka – prawnik, Grupa Prawna Togatus
Tekst ukazał się na łamach magazynu“Forbes”
Potrzebujesz porady prawnej? Zadzwoń: +48 89 527 71 04
Poznaj koszty pomocy prawnej – cennik
Skorzystaj z porady prawnej online
