Instytucja upadłości konsumenckiej zwanej również polityką drugiej szansy to w założeniach miało być remedium na rosnące, nadmierne zadłużenie osób fizycznych. Mimo, iż procedura ta od kilku lat cieszy się rosnącą popularnością, to w obowiązującym wymiarze nie jest procedurą szczególnie efektywną, biorąc pod uwagę liczbę wpływających wniosków i ogłaszanych upadłości. Może to zmienić planowana nowelizacja przepisów. W obecnie funkcjonującej procedurze sąd upadłościowy rozpoznając wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, nieprowadzącej działalności gospodarczej, bada po pierwsze moment, w którym osoba popadła w niewypłacalność, a po drugie czy w stan niewypłacalności dłużnik popadł ze swojej winy. Z mojej praktyki wynika, że sam fakt tragicznej sytuacji finansowej wnioskodawcy, brak u niego środków do życia, podeszły wiek, niepełnosprawność czy zły stan zdrowia nie gwarantują ogłoszenia wobec niego upadłości i w konsekwencji jego oddłużenia. Dzieje się tak ponieważ obecnie sąd związany jest podstawami prawnymi oddalenia wniosku i musi oceniać czy dłużnik doprowadził do swojego zadłużenia w sposób zawiniony. Przy tym sąd musi oceniać przesłankę winy w kategoriach określonych w prawie karnym. Ponieważ liczba wniosków o ogłoszenie upadłości rośnie, a podstawy ogłoszenia upadłości są naprawdę wąskie, nieliczne wnioski rozpatrywane są pozytywnie. Dostępność sądów upadłościowych, czasami oddalonych od miejsca zamieszkania dłużnika nawet 120 km, i skomplikowana procedura związana ze złożeniem wniosku, nie do przejścia dla niezaradnego życiowo konsumenta, stanowią główne bariery w dostępie do oddłużenia.
Ministerstwo Sprawiedliwości w ubiegłym roku zapowiedziało rozpoczęcie prac legislacyjnych związanych z nowelizacją przepisów dotyczących upadłości konsumenckiej i należy przyznać, że wielu zadłużonych czeka z niecierpliwością aż proponowane zmiany wejdą w życie. Projekt zakłada bowiem, że na etapie ogłaszania upadłości sąd nie będzie musiał już prowadzić postępowania, w którym będzie ustalał przyczyny, dla których wnioskodawca chce ogłosić bankructwo. Drzwi do oddłużenia mają zostać otwarte dla większej rzeszy dłużników a kryteria orzekania mają zostać zbliżone do sytemu znanego w innych państwach europejskich.
Przyczyny niewypłacalności, stopień winy dłużnika, historia popadania w spiralę zadłużenia, będą miały znaczenie dopiero na dalszych etapach postępowania, czyli już po formalnym ogłoszeniu upadłości. To ma być największa i fundamentalna zmiana w procedurze. Ponadto autorzy projektu zakładają wydłużenie okresu spłat od 4 do nawet 8 lat w zależności od przyczyn powstania niewypłacalności. Chociaż celem postępowania upadłościowego jest doprowadzenie do oddłużenia konsumenta, to tak, jak i obecnie, tak również i po nowelizacji pewna kategoria zobowiązań nie będzie podlegać umorzeniu. Są to:
- zobowiązania o charakterze alimentacyjnym,
- zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci,
- zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny, a także do wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
- zobowiązania do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie, jak również zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem
- zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.
Podobieństwo między projektem a obowiązującymi przepisami zachodzi również w zakresie ochrony dłużnika przed bezdomnością. Syndyk po zbyciu mieszkania lub domu upadłego zabezpieczy dla niego z ceny uzyskanej ze sprzedaży tych składników majątku, środki na wynajęcie przez dłużnika mieszkania na okres od 12 do 24 miesięcy.
W mojej ocenie wyposażenie sądów w sprawniejszą procedurę dotyczącą ogłaszania upadłości spowoduje udrożnienie wydziałów upadłościowych i spowoduje skierowanie większej ilości pracy związanej z oddłużaniem konsumentów na syndyków, co powinno pozytywnie wpłynąć na skuteczność procedury i rozwiązanie problemów nadmiernego zadłużania się osób fizycznych.
Zofia Gałązka | Radca Prawny Grupa Prawna Togatus
