Jeśli jako spadkodawca chcemy, aby wskazana osoba otrzymała konkretny składnik majątkowy, warto skorzystać z zapisu windykacyjnego. Dzięki tej ścieżce prawnej możemy uniknąć niepotrzebnych konfliktów rodzinnych.
Zapis windykacyjny to stosunkowo nowa instytucja w polskim prawie spadkowym. Wprowadzono ją w 2011 r. dodając art. 981¹ do kodeksu cywilnego w rozdziale dotyczącym rozrządzeń na wypadek śmierci.
Zgodnie z powołanym przepisem w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Istota tego mechanizmu prawnego sprowadza się do przyznania spadkodawcy możliwości rozrządzenia poszczególnymi przedmiotami (prawami) majątkowymi na rzecz określonych podmiotów ze skutkiem rozporządzającym od chwili otwarcia spadku.
Zapis windykacyjny jest zatem użytecznym instrumentem prawnym, jeśli jako spadkodawca chcemy aby konkretna osoba otrzymała niejako „w spadku” konkretny składnik majątkowy. W toku bowiem spadkobrania spadkodawca w testamencie określa jedynie w jakim udziale w całym majątku dana osoba dziedziczy.
Przykładowo spadkodawca – rodzic – posiada dwie nieruchomości: dom i mieszkanie. Posiada też dwoje dzieci i chce, aby synowi przypadło mieszkanie, a córce dom. Gdyby napisał testament, czy to zwykły czy notarialny, jego skutkiem byłoby powołanie do spadku syna i córki w oznaczonych udziałach np. po połowie. To jednak syn i córka, już po śmierci rodzica, musieliby dokonać działu spadku, tak aby ustalić, który składnik majątkowy przypada każdemu z nich, co w praktyce może doprowadzić do konfliktów rodzinnych. Aby tego uniknąć spadkodawca może skorzystać właśnie z instytucji zapisu windykacyjnego.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości;
2) zbywalne prawo majątkowe;
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
5) ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Co do zasady, przedmiotem zapisu windykacyjnego nie mogą być pieniądze, ani rzeczy oznaczone co do gatunku. Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy przedmiotem rozrządzenia testamentowego uczyniono środki pieniężne zapisane na rachunkach bankowych lub skonkretyzowane rzeczy oznaczone co do gatunku. Zapisem windykacyjnym może zostać objęty udział we współwłasności lub współużytkowaniu wieczystym rzeczy oznaczonej co do tożsamości. Zasadniczo wykluczone jest uczynienie przedmiotem opisywanego legatu części składowej rzeczy. Wyjątek stanowi wydzielona geodezyjnie działka gruntu.
Należy też pamiętać, że zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy, albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Dla oceny bezskuteczności istotny jest moment otwarcia spadku, czyli chwili śmierci spadkodawcy, nie zaś moment sporządzenia testamentu notarialnego.
Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.
Marta Orlikowska, adwokat
Artykuł ukazał się na łamach magazynu “Forbes”
Potrzebujesz porady prawnej? Zadzwoń: +48 89 527 71 04
Poznaj koszty pomocy prawnej – cennik
Skorzystaj z porady prawnej online
