Kto jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego?
Przez dziedziczenie ustawowe należy rozumieć dziedziczenie na podstawie prawa spadkowego, mające miejsce w sytuacji, kiedy spadkodawca nie pozostawił testamentu (który zawsze ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym) lub gdy testament jest nieważny albo osoby w nim powołane do dziedziczenia nie będą mogły dziedziczyć (np. nie dożyły otwarcia spadku, zostały uznane za niegodne dziedziczenia) lub odrzucą spadek.
W polskim systemie prawnym krąg spadkobierców ustawowych oraz kolejność powołania ich do dziedziczenia, jak również wielkość udziałów w spadku poszczególnych spadkobierców został unormowany w art. 931 – 9351 Kodeksu cywilnego.
W pierwszej kolejności powołanymi do dziedziczenia są małżonek spadkodawcy oraz jego dzieci. Dziedziczą oni w częściach równych, aczkolwiek część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. W przypadku, gdy zstępny spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Gdyby z kolei i one nie dożyły otwarcia spadku przypada on ich zstępnym w częściach równych. Zasada ta ma zastosowanie odpowiednio do dalszych zstępnych.
W braku zstępnych spadkodawcy powołani do spadku zostają małżonek i rodzice spadkodawcy. W takiej sytuacji udział spadkowy małżonka spadkodawcy wynosi połowę całości spadku, zaś rodzice dziedziczą w częściach równych. Jednakże jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wyniesie połowę spadku. Jeżeli zaś spadkodawca nie posiadał ani zstępnych ani małżonka cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.
W sytuacji, gdy otwarcia spadku nie dożył jeden z rodziców spadkodawcy, to udział spadkowy, który by mu przypadł, przypadnie rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Z kolei, gdy którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku i pozostawiło po sobie zstępnych, udział spadkowy przypadający na niego, przypada jego zstępnym. Wskazać należy, iż podział tego udziału następuje według tych samych zasad, co podział między dalszych zstępnych spadkodawcy. Jeżeli natomiast jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.
Znamiennym jest, iż udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, zawsze wynosi połowę spadku. Natomiast w braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców i rodzeństwa, jak również zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Wskazać należy, iż w przypadku braku małżonka spadkodawcy, jego zstępnych, rodziców i rodzeństwa oraz zstępnych rodzeństwa cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli natomiast któryś z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, udział mu przypadający, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według tych samych zasad, co podział spadku między zstępnych spadkodawcy oraz zstępnych rodzeństwa spadkodawcy. Jednakże, jeżeli którykolwiek z dziadków nie dożyje otwarcia spadku i nie pozostawi po sobie zstępnych, to w takiej sytuacji przypadająca mu część spadku, przypadnie pozostałym dziadkom w częściach równych.
W razie braku krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy oraz małżonka spadkodawcy, spadek przypada w częściach równych pasierbom spadkodawcy (tj. dzieciom małżonka spadkodawcy), których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
W przypadku braku krewnych i małżonka spadkodawcy oraz dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek nabędzie gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli nie istnieje możliwość ustalenia ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej albo jego ostatnie miejsce zamieszkania znajdowało się za granicą, spadek przypadnie Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Tak na marginesie warto zaznaczyć, iż przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.
Autor: Lidia Makarewicz
